ĐÔI DÒNG VỀ THẦY DUCASSE

Tôi đến thăm Thầy Ducasse ngày thứ Bảy 08 tháng Chín vừa qua tại Clinique Saint Rémy les Chevreuses, qua ngày thứ Hai 17 lại nhận được email của cô Elisabeth, con gái Thầy báo tin Ông đã qua đời ngày thứ Sáu 14, mới biết lần viếng thăm vừa qua cũng là lần cuối cùng. Trong buổi nói chuyện, tôi có đề cập đến anh Hoàng mộng Giới và anh Bùi Hồng Tiếng đã đến viếng thăm Thầy ngày thứ Tư 05 trước đó và anh Giới đã nói là sẽ trở lại thăm Thầy lần nửa để tạm biệt trước khi trở về Canada, Ông cho biết là còn ở lại bệnh viện khoảng 15 ngày nửa và có thể gặp tại đây hoặc nếu không thì tại nhà. Khi tôi đến bệnh viện thì Ông vẫn còn đang ngũ trưa nên phải ra ngoài phòng khách chờ đợi, Ông và Bà nằm chung bệnh viện và chung một phòng. Gặp tôi bất ngờ Ông mừng lắm vì tôi không có hẹn trước, Ông mời tôi ngồi trên giường với Ông vì Ông không thể đi đứng được nhưng tôi xin được ngồi trên chiếc ghế đối diện. Ông bây giờ yếu nhiều, Bà cũng vậy, Ông nói là Bà lúc nầy yếu lắm và không nói chuyện với ai khác ngoại trừ Ông và Cô con gái. Ông lúc nầy không thể ra ngoài hay đi bộ loanh quanh trong sân cỏ trong bệnh viện vì sợ té không ai hay. Ông nằm trong bệnh viện phục hồi sức khoẻ, hằng ngày tập thể dục, sức khoẻ có khả quan hơn một chút, khi được hỏi Ông cảm thấy trong người thế nào, Ông cho hay sức khỏe cũng có chút khả quan và nói : " Certes, je ne suis pas jeune, mais il y en a d’autres qui sont encore pire que moi " . Ông bị bịnh ung thư da và yếu tim, nhìn da trên tay bị nám đen và cơ thể bị băng bó nhiều chổ, tóc mọc còi cọc lưa thưa, cơ thể không còn sinh lực, tôi cảm thấy đau lòng, tự hỏi Ông còn chịu đựng được bao lâu nửa ? Cơ thể con người ai cũng phải qua giai đoạn Sinh Lão Bịnh Tử, tới phiên mình cũng vậy thôi ! Lúc sau nầy Ông nghe khó khăn, có khi tôi xưng tên mình trong điện thoại, phải lập đi lập lại nhiều lần Ông mới nhận ra, đây là lần Ông nằm bệnh viện lâu nhứt kéo dài đến nhiều tháng qua nhiều bệnh viện khác nhau.

Là dân Hàng Hải với nhau nên nói chuyện gì cũng quay về đề tài nghề nghiệp củ, tôi nói là trong nghành Hàng Hải, học nghề máy coi bộ lên bờ kiếm ăn dễ dàng hơn bên Pont. Khi nói đến nghề đi biển, hầu hết mọi người đều nghĩ đến hình ãnh của người Sĩ Quan Pont mặc áo trắng, quần short trắng mang lon oai vệ đi lại trên pont tàu khi cặp bến và tương lai được làm Thuyền Trưởng chỉ huy con tàu to lớn, mỗi lần còi tàu vang dội, cả vùng Khánh Hội, Quận Nhứt đều nghe, ngày về bến cầm tay em đi dạo phố ăn kem hay đi xem ciné, tán hưu tán vượn, tha hồ khoác lác, em chỉ há mồm thán phục sát đất và tôn thờ hình ảnh anh chàng SQ Pont chứ chẳng ai muốn nghĩ đến hình ảnh của một anh Mécanicien quần áo dầu mở lấm lem, tay chân đen thui lui thùi lùi coi không ngầu chút nào mà nhiều khi anh cơ khí phải chun trong ballast làm việc, lúc chun ra thì hình ảnh lại giống anh chàng trong quảng cáo của kem đánh răng Hynos ở Sài Gòn năm nào làm mất mặt hình ảnh hào hùng của dân Hàng Hải quá xá. Đó là tâm lý chung của mọi người chớ không phải chỉ riêng tôi, nhưng cái gì cũng có bề trái của nó; mấy anh Pont sau nầy chán nghề biển muốn lên bờ làm việc chỉ có nước làm Thuyền Trưởng lái xe ôm hay mở tiệm bán bia ôm cho dân đi tàu thôi ngoài ra chẳng có nghề nào thích hợp, trên bờ đâu còn huy hoàng như lúc còn trên tàu ! Còn nghề máy coi vậy mà đắc địa, làm gì cũng được, chổ nào lại không có máy xăng, máy dầu, máy điện, hàn dũa, sống khoẻ re. Tôi nói thí dụ nếu được chọn lại ngành học trường Hàng Hải, tôi sẽ chọn nghề máy, Ông Ducasse cũng đồng ý và nói lúc đầu cũng muốn theo nghề máy nhưng trường Hàng Hải ở Pháp đòi phải có kinh nghiệm về cơ khí, phải có certificat d'ajusteur (thợ nguội) mới cho học nên đành dẹp giấc mộng làm Mécanicien và học nghề Pont, ông nói học nghề máy lên bờ sửa xe hơi cũng được, coi bộ ông già cũng khoái kỹ thuật. Tôi có kể trường hợp của những người SQ Cơ Khí thành công như Diệp kim Chi ở Pháp, Đinh văn Thạnh, Đinh tấn Nghi, Đặng kim Long đều có bằng Kỹ Sư cơ khí ở Mỹ, hình như chỉ có khóa 21 là có nhiều SQ Cơ Khí thành công nhứt. Nói qua đến chiếc tàu Cyprea là niềm hãnh diện của nhiều cựu nhân viên, tôi nói chiếc tàu đó bây giờ giống như chiếc xuồng con, Ông Ducasse nói phải, nó lớn chưa bằng chiếc xà lan bây giờ trọng tải có khi đến 3000 tấn. Trên những chiếc porte-conteneur khổng lồ hiện nay, phòng máy của tàu là tổng hợp của gần như tất cả những máy móc trong những cơ xưởng trên bờ … groupe diesel, groupe hydrolique, group électrogène, groupe climatiseur, máy lọc nước, hệ thống vi tính ….. vân vân, cứ tưởng tượng một người làm Chef Mécanicien trên một chiếc porte-conteneur, sau nhiều năm làm bảo trì, khai thác, đọc tất cả những instruction về các loại máy trên tàu thì kinh nghiệm biết là bao nhiêu so với những người làm trên bờ với chức vụ tương đương vì họ chắc không có mấy dịp lăn lộn tháo ráp, sửa chửa như một người SQ Cơ Khí trên tàu cho nên khi lên đến chức Chef Mécanicien thì bắt buộc phải giỏi. Bây giờ bên Pháp không còn hai nghành học Pont và Machine nửa mà là formation polyvalente vừa học Pont vừa học Machine, nhưng phần Machine nặng hơn và bằng cấp được coi như Ingénieur Mécanique. Nhưng người navigant bây giờ chỉ đi hành nghề một thời gian ngắn rồi nhảy lên bờ chứ ít người chịu theo nghề luôn, Ông Ducasse nói grand père của Ông cũng là Capitaine au Long Cours, đi tàu liên tục trong 16 năm rồi lên bờ dẹp nghề đi biển và cũng nhìn nhận là bây giờ ít ai chịu đi tàu, lý do là nghề Hàng Hải bây giờ không kiếm tiền nhiều bằng những nghề trên bờ lại phải xa nhà nên tụi Tây có bằng Cơ khí, làm việc chừng 5 năm là lên bờ kiếm hảng khác.

Ngoài vấn đề nghề nghiệp Hàng Hải, Ông Ducasse hơi lo lắng không biết cái PC của ông có còn hoạt động hay không và nói là chắc có nhiều mail chưa đọc trong khoảng thời gian còn nằm bệnh viện. Tôi có nói là ông không phải lo lắng, tôi sẽ lo cho cái máy của ông khi ông rời bệnh viện về nhà. Cái PC của ông do tôi ráp từ năm 2005 đến năm nay cũng được 7 tuổi rồi, bây giờ cho nó về hưu là vừa, tôi giải thích trên cái carte mère có những condensateur, transistor, những cái composant nầy charger và décharger cũng bị hao mòn và bị già yếu như cơ thể con người vậy; ổng cười và nói : " comme moi quoi ! " và sau cùng ông chịu mua carte mère mới nhưng muốn giử lại cái thùng của cái PC củ. Ông già có tật xài món đồ nào cho đến khi nó hoàn toàn không thể chạy được nửa mới chịu thay đồ mới; nhưng tôi thì khác, nghĩ rằng con người chết đi thì đâu có đem theo được tiền bạc theo, tội gì không xài đồ mới, tôi muốn ông mua cái PC mới với Windows 7 xài cho sướng, chớ cái Windows XP bây giờ xưa rồi.

Phải nhìn nhận là anh Giới hửu duyên, đi lon ton từ Canada qua Pháp gặp được Thầy Ducasse lần cuối, qua đúng lúc ông Thầy phải ra đi; và tôi cũng phải cám ơn anh Giới nhiều vì anh nhờ chở đi thăm ông Thầy trước khi về lại Canada nên tôi mới có dịp liên lạc với cô Elisabeth và do đó mới biết ông còn nằm trong bệnh viện. Tôi cũng định nhân dịp nầy làm một cái clip vidéo cho anh để giử làm kỹ niệm nhưng chưa gì thì ông Thầy đi mất nên không còn cơ hội. Tôi cũng ỷ y, hôm ghé thăm ông Thầy, coi bộ ông tuy yếu nhiều nhưng còn khỏe nên nghĩ đợi lúc anh Giới đến thăm khoảng tuần sau chắc ông cũng còn, làm cái clip vidéo luôn thể. Phút cuối cùng, ông cũng còn điện thoại nói chuyện với bà chị, trước khi gác máy, ông nói : "Je t'embrasse ..... c'est la fin" như linh cảm được phút sau cùng của mình và một chút sau đó thì ra đi. Ông mất khoảng 8 giờ tối, cô Elisabeth khi đó làm việc ở Paris được bệnh viện thông báo cha cô mệt nhiều lắm phải đến gặp mặt liền, nhưng khi đến nơi thì ông đã ra đi nên cô cũng buồn không được nói chuyện với ông phút cuối. Tôi giử liên lạc với Ông Ducasse khoảng thời gian Ông còn ở Sài Gòn từ và vẫn giử mối liên lạc thỉnh thoảng trải dài từ Paris, Alger cho đến Casablanca, Abidjan. Lúc còn tị nạn trong ambassade Pháp ở Singapore năm 1975, trong lá đơn xin đi Pháp, tôi có khai tên ông Ducasse như người quen biết ở Pháp, ông kể lại có nhận được công điện của bộ Ngoại Giao Pháp hỏi ông lúc đó đang dạy học ở Alger, ông xác nhận :"c'est mon élève". Tuy nhiên lúc còn ở Việt Nam, tôi không thể nói chuyện nhiều với ông vì tôi nói tiếng Pháp không rành, tôi học ở trường Việt, nên lúc đối diện với ông tôi cũng run, không biết ổng hỏi mình có trả lời đươc không ? Sau nầy quen rồi và không còn ngăn cách bởi bức tường ngôn ngữ và ông chấp nhận tôi như người nhà thì nói chuyện thoải mái hơn, có lần tôi hỏi thẳng có phải ông hiểu tiếng Việt rành lắm không, ông chối liền :" tiếng Pháp tao còn chưa rành làm sao biết tiếng ngoại quốc được ", nhưng lần sau khi ghé qua ông mới trả lời: " Thiệt tao hiểu tiếng Việt nhưng có mấy cái accent nên khó nghe". Có lần ông nói: "Tiếng Việt tụi bây rắc rối, tiếng Tây có chử soeur mà tiếng Việt dịch khi thì chị, khi thì em", tôi suy nghĩ, tiếng Tây mới rắc rối, còn khó hơn tiếng Anh. Một lần tôi định chuyển ngữ từ Việt sang Pháp một bài viết, tôi nhờ ông kiểm soát dùm, ông nói:" Mầy cứ dịch từng chữ một, mot par mot, đừng để ý về grammaire, chuyện đó tao lo", rồi ông nói thêm:" dịch từ tiếng Việt sang tiếng Pháp khác nhau nhiều lắm, từ tiếng Anh sang tiếng Pháp thì cũng không khác nhau bao nhiêu ". Tôi nhờ ông vì tôi biết ông đang phiên dịch bộ truyện Đông Châu Liệt Quốc sang Pháp ngữ và ông đã bắt đầu từ lâu lắm, không biết năm nào, ông cho hay lúc ban đầu cũng gặp khó khăn nhưng sau đó thì quen dần dần và ông đưa cho tôi bộ truyện Đông Châu Liệt Quốc và nói:" Mầy đem nhà đọc, tao đọc nguyên bản tiếng Tàu ". Ông có cái CD cuốn encyclopédie Larousse để làm việc, tôi chỉ cho ông cách tìm vô trang web của những mạng encyclopédie en ligne, chỉ cần đánh trên barre de recherche của Google chữ "définition" rồi thêm chữ gì đó thí dụ như "définition savoir" là nó dẫn vô nhiều trang web về kho tàng ngôn ngữ Pháp, tha hồ tham khảo, ông khoái quá, thời đại internet cái gì cũng mau lẹ, chỉ cần vài giây là có kết quả khỏi tìm kiếm lâu lắc. Khi tôi ngõ ý muốn tìm bản dịch Việt Pháp cho một số từ ngữ về tâm linh ông bèn đưa cho tôi cuốn sách Đạo Cao Đài "La voie du salut caodaïque" được xuất bản khi tôi còn chưa chào đời, cuốn sách củ xì, cái bìa gần mục nát, tôi phải bao lại và nhân dịp đó tôi mới thấy kiến thức ông thật rộng rải trên nhiều lãnh vực. Sau nầy ông nói rất ít về việc giảng dạy môn Hàng Hải, một lần ông hỏi tôi có anh em trong gia đình muốn học nghề đi biển không, tôi hỏi tại sao, ông nói là bây giờ mấy chiếc canot cũng có GPS đâu cần học calculs nautiques làm gì, nếu tôi cần ông cho tôi mớ sách vở Hàng Hải củ của ông chớ ông giử cũng vô ích. Trong một lần gặp gở trong bửa ăn với Quan Tàu Tường, ông có kể ông Ducasse ăn cơm với nhiều nước nước mắm và kết luận là :" Tây mà biết ăn nước mắm nhiều như vậy là gần thành người Việt Nam rồi"

Chị Elisabeth nói đáng lẽ ông Ducasse phải trải qua một cuộc giải phẩu lớn, nhưng các bác sĩ họp lại bàn nên bỏ qua vì tuổi tác cao, không biết ông có thể hồi sinh sau cuộc giải phẩu hay không, và như vậy thì cuộc đời ông bị "condamné", nằm chờ chết. Sự ra đi của ông làm tôi thật bùi ngùi và thấm thía về tính chất vô thường của thân phận làm người, có đến ắt có đi, có sinh ắt có tử ai cũng phải qua, nhưng nói thật, tôi cũng muốn ông ra đi sớm vì còn sống ngày nào là còn chịu sự đau khổ, vày vò của thể xác. Nhìn ông gải lớp da chết, nám đen vì ung thư của ngón tay, tôi cũng hiểu là y học đã bó tay và chắc ông cũng hiểu như vậy, tôi cảm thấy xót xa và bất lực, không giúp gì cho ông được. Cuộc đời con người thật sự hưởng được gì và đem theo được những gì ? Nghiệp thân của ông có lẽ không nhiều nên không bị hành xác nhiều, sức khỏe ông bắt đầu suy sụp từ tháng Mười năm ngoái (2011) đến tháng Chín năm nay thì ông ra đi tính ra không đầy một năm so với nhiều người mà tôi biết có khi bịnh nằm liệt giường, không còn sức ngồi dậy mà vẫn kéo dài sự sống từ năm nầy sang năm khác, muốn chết mà vẫn không chết được. Ông Ducasse không phải là người thích la cà ăn nhậu hay đấu láo với bạn bè, dường như ông không có nhiều bạn; có lần hội Hàng Hải hoặc anh Nhơn, Kiệt mời ông đi ăn trưa trong lần ghé thăm nhưng ông đều từ chối viện cớ là phải lo cơm cho bà vợ. Ông sống lặng lẽ và khắc khổ như một nhà tu, chỉ đi ra ngoài khi cần thiết như đi chợ hoặc thăm viếng bà chị ở Maison Lafitte lúc ông còn mạnh khỏe, nhưng đó chỉ là bề ngoài, người khác có thể nghĩ rằng đó là một ông già kỳ cục nhưng đối với tôi, tôi hiểu rằng ông sống nhiều về nội tâm và đam mê trong thế giới kiến thức và dịch thuật. Những lần ghé thăm, tôi thấy ông mặc đi, mặc lại mấy bộ đồ cháo lòng củ kỷ nhưng ông không hề bận tâm bề ngoài.

Ông Ducasse có hỏi tôi một lần bằng email quan niệm về Thượng Đế, nhưng tôi đã không trả lời vì tôi muốn để ông tự tìm hiểu và chính ông tự tìm ra câu trả lời thì hay hơn, bây giờ thì ông đã có câu trả lời rồi và không cần hỏi người khác, ai tìm thì người đó gặp. Có một điều lạ là tôi không cảm thấy ông chết, ông vẫn còn bàng bạc đâu đó, cái chết không phải là sự chấm dứt mà là một sự bắt đầu, linh hồn có chết bao giờ đâu, nó phải học hỏi từ giai đoạn một.

Từ đây, mỗi lần lái xe chạy ngang qua những cánh đồng vùng Gif-sur-Yvette tôi lại nghĩ đến ông mỗi lần tôi ghé qua để làm dépannage cái PC. Adieu Monsieur Ducasse.

Nguyễn Hiếu Liêm